Myszoskoczki (Meriones unguiculatus) pochodzą z suchych i często nieprzyjaznych terenów Mongolii i Chin, gdzie występują spore różnice temperatur, uboga roślinność i niska wilgotność. Ale jak się okazuje, ten pustynny tryb życia wykształcił też pewne unikalne cechy fizjologiczne, w tym niezwykle wysoką odporność na promieniowanie jonizujące, czyli to, które uszkadza DNA i może prowadzić do mutacji i nowotworów.

Co to jest promieniowanie jonizujące?

To rodzaj energii emitowanej przez pierwiastki radioaktywne, urządzenia RTG czy reaktory jądrowe. Jest zdolne do:

  • uszkadzania komórek,
  • przerywania nici DNA,
  • wywoływania mutacji i nowotworów,
  • a przy dużych dawkach – śmierci organizmu.

Zazwyczaj nawet stosunkowo niewielkie dawki są bardzo szkodliwe dla ssaków. Ale nie dla wszystkich...

Myszoskoczek kontra promieniowanie

Badania przeprowadzane od lat 60. i 70. wykazały, że myszoskoczki są znacznie bardziej odporne na promieniowanie niż inne gryzonie, w tym:

  • myszy laboratoryjne,
  • szczury,
  • a nawet niektóre naczelne.

Co to znaczy w praktyce?

W eksperymentach wykazano, że:

  • dawki śmiertelne dla szczurów lub myszy były przeżywane przez myszoskoczki,
  • u myszoskoczków następuje szybsza regeneracja uszkodzonego DNA,
  • ich szpik kostny i błona śluzowa jelit (najbardziej wrażliwe na promieniowanie) wykazują mniejsze uszkodzenia strukturalne,
  • mają wydajniejsze mechanizmy naprawy komórkowej i usuwania wolnych rodników.


Skąd ta odporność?

Dokładne mechanizmy nie są jeszcze w pełni poznane, ale naukowcy wskazują na kilka możliwych przyczyn:

Przystosowanie do ekstremalnego środowiska
Życie w ubogim, pustynnym klimacie może sprzyjać selekcji organizmów bardziej odpornych na stres komórkowy.

Wydajniejsze enzymy naprawcze
Uważa się, że myszoskoczki mają lepsze działanie enzymów naprawiających DNA, np. endonukleaz i polimeraz.

Stabilność błon komórkowych
Ich błony komórkowe mogą być mniej podatne na uszkodzenia oksydacyjne.

Lepsza ochrona szpiku kostnego
Szpik kostny, w którym powstają krwinki, to jedno z pierwszych miejsc dotkniętych przez promieniowanie. U myszoskoczków wydaje się on bardziej odporny i zdolny do regeneracji.

Zastosowania naukowe

Dzięki tej wyjątkowej odporności, myszoskoczki od dziesięcioleci wykorzystywane są w badaniach nad promieniowaniem i jego wpływem na organizm:

  • badania nad nowotworami i terapią radiacyjną,
  • testowanie leków ochronnych przed promieniowaniem (np. dla astronautów),
  • badania genetyczne związane z mechanizmami naprawy DNA.

Myszoskoczek to jedno z nielicznych zwierząt laboratoryjnych nadających się do tego typu badań bez natychmiastowego ryzyka ciężkich powikłań lub śmierci.

Ciekawostka

W badaniach NASA rozważano wykorzystanie myszoskoczków w eksperymentach związanych z wpływem promieniowania kosmicznego na organizm ssaka. Ich naturalna odporność czyniła je idealnymi kandydatami – tanimi, wytrzymałymi i biologicznie interesującymi.

Podsumowanie

Myszoskoczek to nie tylko ciekawy, aktywny i inteligentny gryzoń – to także biologiczny fenomen, który potrafi przetrwać dawki promieniowania zabójcze dla innych ssaków. To dowód na to, że natura potrafi zaskakiwać – nawet w ciele małego pustynnego zwierzaka.

A nam, opiekunom, pozostaje się zachwycać... i zapewnić im odpowiednie warunki, w których nie będą musiały korzystać ze swoich supermocy.